ارگ بم

ارگ بم

ارگ بم كه بیش از دو هزار سال است در قلب كویر ایران قد برافراشته است، ارگ بم بزرگ‌ترین مجموعه خشتی و گلی جهان است كه طی دوره‌های مختلف تاریخی ساخته شده و گسترش یافته است. ارگ بم تاریخی پس از زلزله سهمگین زمستان سال ۱۳۸۲ در شهر بم و تلاش كارشناسان ایرانی برای تهیه پرونده ثبتی آن به طور اضطراری، در جریان بیست و هفتمین اجلاس كمیته میراث جهانی یونسكو به طور هم‌زمان در فهرست میراث جهانی و فهرست میراث جهانی در خطر ثبت شد.
در فاصله زلزله بم و ثبت ارگ و منظر فرهنگی شهر بم در فهرست میراث جهانی، بسیج كارشناسان جهانی و بین‌المللی به یاری كارشناسان ایرانی آمد و افرادی چون فرانچسكو باندارین، رئیس كمیته میراث جهانی، كوچیرو ماتسور، رئیس یونسكو، وزیر فرهنگ فرانسه، رئیس وقت ایكوموس و بسیاری دیگر از كارشناسان و مقامات فرهنگی جهان برای بررسی این اثر تاریخی به بم سفر كردند.

تاریخچه‌ ارگ بم

رزرو تورهای مسافرتی در لست تورز و توریاب:

بم با کوه‌های مرتفع و آب‌های زیرزمینی سرشار در ۱۹۳ كیلومتری جنوب شرقی كرمان واقع است. این شهر به همین دلیل دو نوع آب و هوای سرد كوهستانی و آب و هوای گرم و خشك دارد.

شهر بم یك از كهن ترین مراكز شهرنشینی ایران است. تپه‌های تاریخی بیدرون در ۱۰ كیلومتـری شمال و تل آتشی در دارستان در فاصله ۳۰ كیلومتری شرق بم كه متعلق به هزاره‌های دوم تا چهارم قبل از میلاد مسیح است گواه این قدمت تاریخی است.
زندگی در بم واطراف آن از شش هزار سال قبل شكل گرفته و در دورانی از تاریخ در مكانی كه ارگ نامیده می‌شد تمركزی به وجود آمد.
بم به علت قرار گرفتن در مسیر یكی از مهمترین شاهراه‌های بین المللی عهد باستان راه ادویه نام گرفته بود كه از شعب اصلی و مهم راه ابریشم محسوب می‌شد. راه تجارت بین شرق و غرب كه اهمیت استراتژیك مهمی داشته است.
صنعت ابریشم بافی به احتمال قوی از چین و از طریق جاده ادویه (ازطریق هند) به بم رسیده بود.
شهرهای بزرگی مانند نرماشیر، ریگان، دارزین و سنا در منطقه وجود داشته كه این شهرها تا قرن ششم هجری از آبادانی فراوان برخوردار بوده‌اند و در دوره‌های بعدی از بین رفته‌اند. علاوه برارگ بم آثار باقیمانده از این شهرها و قلعه‌های باستانی با عظمت دیگری مانند قلعه های پیرماه شاه ( افضل آباد)، قلعه جمالی، دارستان، قلعه (قلعه شهید)، قلعه نعیم‌آباد و آثاردیگری در منطقه مشاهده می‌شود كه نشان از تمدن كهن و آبادانی منطقه دارد.
ارگ بم كه درواقع در روزگاران كهن شهر بم همین قلعه بود، در شمال شرقی شهر بم، بربالا و دامنه صخره ای عظیم با خشت و گل ساخته شده است. سابقه تاریخی ارگ بم به موجب نوشته‌های تاریخی، از جمله حدودالعالم و تاریخ وزیری به دو هزار سال پیش می‌رسد. ارگ بم تاحدود ۱۸۰ سال پیش هنوز محل سكونت عده ای از اهالی بم بود.
مجموعه ارگ بم، شامل شهر قدیم و قلعه، قریب به ۲۰ هكتار (طول ضلع غربی ارگ ۵۲۰ و عرض آن ۴۳۰ متر است) وسعت داشت و مسافت ارگ و قلعه، قریب ۶ هكتار بود.
دورتادور قلعه خندقی های عمیق وجود داشت كه آن را از یورش‌ها مصون می داشت. ۳۸ برج دیده‌بانی در فواصل معین روی باروهای قلعه قرار داشتند.
درمیان قلعه عمارت حاكم نشین برروی صخره ای طبیعی بنا شده بود كه دارای پنج طبقه بود و همگی از خشت و گل.
ستون‌ها و قوس‌ها باقی مانده در قلعه بم، مغازه های نانوایی، روغنگیری و قفسه های خشتی در بازار قلعه نشان از رونق گذشته آن داشت.
در دوره اسلامی، دو مسجد با نامهای مسجد جامع و مسجد حضرت محمد و حسینیه شامل یك صحن، یك ایوان دو طبقه قرینه هم و چند اتاق در ارگ تاریخی بم ساخت شده بود كه همه آن‌ها در جریان زلزله نابود شد.
در ارگ بم یك زورخانه به شیوه سایر ورزشگاه‌های سنتی از چهار ایوان، یك گنبد و گود نیز وجود داشت كه آن‌ها نیز ویران شد.
ارگ بم تنها یك ورودی داشت كه طاق ورودی آن قابل مقایسه با قوس‌های دوره ساسانی بود. لطفعلی‌خان زند در همین قلعه به وسیله محمدعلی خان زابلی حاكم قلعه بم دستگیر شد. آخرین محاربه در اصطبل همین قلعه روی داده بود.
ارگ بم تا سال ۱۲۵۴ هـجری قمری و غائله آقاخان محلاتی مسكونی بود.

ارگ بم پس از زلزله

پس از زلزله ارگ بم تلاش‌های وسیعی در سطح ملی و بین‌المللی برای نجات‌بخشی آثار به جا مانده از این محوطه تاریخی باارزش آغاز شد. از نخستین روزهای زلزله هیأت ایرانی به سرپرستی محمد علی طالبیان در پای دیوار ارگ حاضر شد و پس از بررسی دقیق آسیب‌های وارده، پس از مشاوره با كارشناسان بین‌المللی كار آواربرداری و مستحكم‌سازی سازه‌های به جا مانده در این بنای تاریخی را آغاز كرد.
پس از زلزله بم هشت كمیته كاری وظیفه مستند‌نگاری، فعالیت‌های بین‌المللی، امنیت، روابط عمومی، مسائل فنی، اجرایی، و كمك‌های مردمی را عهده‌دار شدند.
در طول دو سالی كه از زلزله بم می‌گذرد، كار آواربرداری در دیوار خارجی و محیط اطراف آن، سربازخانه، مسجد جامع، یخدان، خانه سیستانی‌ها و ورودی قلعه انجام شده است. همچنین با نصب داربست‌هایی نقاط سالم مانده‌ای كه احتمال ریزش در برابر پس‌لرزه‌ها را داشته‌اند استحكام بخشی شده‌اند.

پس از تأسیس كارگاه خشت بم كه یكی از بزرگترین و مجهزترین كارگاه‌های خشت خاورمیانه است، خشت مورد نیاز برای مرمت ارگ بم با استفاده از معادن محلی و كمك كارشناسان ملی و بین‌المللی تأمین شده است و از این پس شاهد احیای این ارگ تاریخی خواهیم بود.
در خال حاضر پروژه نجات‌بخشی ارگ بم در حال بررسی اسناد، نقشه‌ها و عكس‌های به جا مانده از ارگ بم است تا بتواند بار دیگر شكوه و عظمت گذشته این ارگ تاریخی را به آن بازگرداند.