حرفهایی که باید به نوجوانت بزنی!
امام على علیه السلام در تمام دوران زندگى پربار و نورانى خود سعى در هدایت دلها و مغزها به سوى حقیقت راه روشن الهى داشت. حضرت از هر فرصت مناسبى، با سخنرانی هاى اخلاقى، سیاسى، با نوشتن نامه هاى ضرورى و یا كلمات حكمت آمیز، به تمام ارزشهاى اخلاقى، انسانى اشاره مى فرمود و راه و رسم زندگى سالم و صحیح انسانى را در این كتاب به بشریت سرگشته، معرفى نمود و با هرگونه جهل و جهالت و نادانى مبارزه كرد و روش رسیدن به سعادت و تكامل جاویدان را به همگان نشان داد. این است که نهج البلاغه كتاب زندگى، كتاب اخلاق و رستگارى، كتاب سیاست و كشوردارى، كتاب تكامل و بالندگى است.
برخی رهنمودهای امیر المومنین به نوجوانان
1ـ صبر و بردبارى
همه ما می دانیم که نوجوان باید خود را بسازد چون روح ‘تربیت پذیرى’ دارد. نوجوان باید آینده نگر بوده و خود را براى فرداى بهتر آماده كند. نوجوان باید روابط اجتماعى خود را تنظیم كند. نوجوان باید انواع آگاهى و علوم را به دست آورد.
اما چگونه و با چه روشهائى مى توان به برترى هاى یاد شده دسترسى پیدا كرد؟
امام على علیه السلام مى فرماید تمام مراحل یاد شده را تنها با صبر و بردبارى مى توان سپرى كرد.
و تمام ارزشهاى یاد شده را با صبر و تحمل مشكلات مى توان در جان خویش پیاده ساخت.
ضرورت صبر و بردبارى
قال على علیه السلام: ‘و عود نفسك التصبر على المكروه’ امام على علیه السلام فرمود: “نفس خویش را بر استقامت در برابر مشكلات عادت ده” (نامه ى 16/31 نهج البلاغه المعجم المفهرس)
انواع صبر
امام پس از آنكه به یكى از ره آوردهاى صبر و بردبارى اشاره فرمود، انواع صبر را مورد ارزیابى قرار مى دهد، و این حقیقت را طرح مى فرماید كه، صبر و بردبارى هیچگاه به ضرر و زیان كسى نخواهد بود، پس باید بر همه ى سختى ها و مشكلات بردبار بود.
قال على علیه السلام: ‘الصبر صبران، صبر على ما تكره و صبر على ما تحب’ امام على علیه السلام فرمود:
“صبر و بردبارى دو قسم است، یكى صبر بر انجام كارى كه خوش ندارى و دیگرى صبر بر كارى كه دوست دارى” (حكمت 55 نهج البلاغه المعجم المفهرس)
پس عامل اساسى، در مباحث نوجوانان، و به بارنشستن ارزشها، در خودسازى و تربیت نفس، صبر و بردبارى و تحمل مشكلات است.
نوجوانان باید خویشتن را با صبر و بردبارى عادت دهند و از عجله و شتابهاى دروغین بپرهیزند.
2ـ قانون گرائى
نوجوان سعى دارد با حساب و كتاب سخن بگوید. و دوست دارد كه دیگران نیز با نظم و قانون باشند. و با او قانونمند برخورد كنند. سن و سال نوجوانى با نظم و ترتیب و قانون و حساب و كتاب هماهنگ است. اگر مربیان تربیتى، پدران و مادران، نوجوانان را با قوانین و مقررات اجتماعى آشنا سازند، چون زمینه ى پذیرش قانون در نوجوانان بسیار فراهم است، روح قانونگرائى و نظم گرائى در آنان به كمال خواهد رسید.
قال على علیه السلام: ‘ان الله افترض علیكم فرائض فلا تضیعوها’ امام على علیه السلام فرمود:
“همانا پروردگار بزرگ حقوقى را بر شما واجب كرده است پس آن را ضایع نگردانید” (حكمت 105 نهج البلاغه المعجم المفهرس)
قال على علیه السلام: ‘الفرائض الفرائض ادوها الى الله تودكم الى الجنه’ امام على علیه السلام فرمود:
“واجبات الهى واجبات الهى را براى خدا انجام دهید تا شما را به بهشت جاویدان برساند” (خطبه 2/167 نهج البلاغه المعجم المفهرس)
ممكن است اجراى قوانین و رعایت حقوق اجتماعى براى برخى ناخوشایند باشد، اما عدالت اجتماعى وقتى تحقق مى پذیرد كه قوانین به خوبى اجرا شود.
3ـ تلاش در خودسازى
پس از شناخت روحیات و زمینه هاى فراهم دوران نوجوانى مانند:
الف- علم خواهى ب- تربیت پذیرى ج- دوراندیشى د- تفكر و اندیشه هدفدار ه- شكل گیرى شخصیت اجتماعى
باید تلاش كرد تا از زمینه هاى آماده، و روحیات مناسب نوجوانى براى ‘خودسازى ‘ و ‘تربیت خویش’ حداكثر استفاده را برد. و با آگاهى و دوراندیشى به بازسازى فكر و جان و روان خود همت كرد. زیرا تمام اصلاحات اجتماعى، و انواع سازندگى ها، از فرد آغاز مى شود.
معیار خودسازى
قال على علیه السلام: ‘كفاك ادبا لنفسك اجتناب ما تكرهه من غیرك’ امام على علیه السلام فرمود: “در تربیت خویشتن این كافى است كه آنچه بر دیگران نمى پسندى انجام ندهى” (حكمت 412 نهج البلاغه المعجم المفهرس)
اگر افراد جامعه، خود را تربیت كنند، جامعه نیز ساخته مى شود، و مفاسد اجتماعى و انحرافات اخلاقى به تدریج نابود مى گردند.
راه خودسازى
امام پس از طرح ضرورت خودسازى به راههاى خودسازى مى پردازد، و روش تربیت نفس، و راه خویشتن دارى را مى شناساند، و رهنمود مى دهد كه منتظر دیگران نباش، تربیت و خودسازى را با تلاش و كوشش از خود آغاز كن.
قال على علیه السلام: ‘و اكرم نفسك عن كل دنیه’ امام على علیه السلام فرمود: “نفس خویش را از هرگونه كارهاى پستى دور نگهدار” (نامه ى 86/31 نهج البلاغه المعجم المفهرس)
4ـ عفت و پاكدامنى
از نظر روانشناسى یكى از مسائل مهم نوجوانى شكل گیرى شخصیت اوست، نوجوان آرام آرام با محیط خانه و مدرسه و مراكز فرهنگى، آشنائى خاصى پیدا كرده و نسبت به آنها احساس مسئولیت مى كند. خود را درك مى كند و جایگاه مناسبى براى خود در نظر مى گیرد. در روابط اجتماعى براى خود احترام و شخصیتى قائل است. دوست دارد مردم او را احترام كنند، و شخصیت او را بشناسد و متناسب با آگاهى و اندیشمندى او به او بنگرند او را بستایند و مورد احترام قرار دهند كه امام با توجه به همین مرحله ى حساس رهنمود مى دهد:
حفظ شخصیت
قال على علیه السلام: ‘فاقیمو ا على شانكم و الزموا طریقتكم’ امام على علیه السلام فرمود: “بر شخصیت و ارزش خود استوار باشید و راه خود را بروید” (خطبه ى 6/132 نهج البلاغه المعجم المفهرس)
چون دوران نوجوانى یكى از دورانهاى حساس شكل گیرى شخصیت نوجوان است، از این رو توجه به حقوق دیگران، خواسته ها و نگرانیهاى مردم بسیار ضرورى است.
راه حفظ شخصیت
مردم جامعه دوستان و همسایگان، همانند ما مى باشند، و چون ما محبت و خشم دارند. برخى از چیزها را دوست و بسیارى از سخن ها را دوست ندارند. شخصیت اجتماعى انسان وقتى درست شكل مى گیرد كه متناسب با خواسته ها و كشش هاى درونى مردم رفتار كنیم و در پرهیز اجتماعى نیز داراى معیار سنجش صحیحى باشیم كه فرمود:
قال على علیه السلام: ‘من ضمن بعرضه فلیدع المراء’ امام على علیه السلام فرمود: “كسى كه بر آبرو و شخصیت خود نگران است باید از مجادله بپرهیزد” (حكمت 362 نهج البلاغه المعجم المفهرس)
