توصیه هایی برای کمک به درمان سرماخوردگی
سرماخوردگی
مقدمه:
برای درمان گریپ؛ چه از نوع ساده آن با نام سرماخوردگی و یا زکام و چه از نوع سخت و مزمن آن با نام آنفولانزا یا مشمشه؛ درمانهای بسیاری از طریق پزشکان تجویز شده است. ولیکن از آنجا که بهترین کمک به بدن، در زمان بروز این بیماری؛ استراحت و کمک به دفع سموم و مواد زاید بدن و جذب مواد مفید؛ جهت افزایش توان بدن برای مقابلهٔ شدید با بیماریست، مواردی جهت کمک به پرستاری از بیمار، در خانه، بر گرفته از احادیث و روایات و همچنین آنچه که از قدیم در طب سنتی رواج داشته است، به صورت خلاصه ذکر می‌گردد. در کاربرد هر یک از روشهای زیر، می‌بایست به مزاج و طبیعت فرد و نوع بیماری توجه کامل شود. در این مقاله حدالامکانتعداد زیادی از مواد و خوراکیهای مفید برای کمک به درمان سرماخوردگی ذکر گردیده است، تا در صورت عدم دسترسی فوری به داروهای اصلی؛ در دسترس بودن هریک از موارد زیر در منزل یا استراحتگاه بیمار، برای جلوگیری از پیشرفت بیماری، و کمک به درمان و رفع فوری عوارض آن، استفاده گردد.
روشهای جلوگیری از ابتلا به بیماریهای شایع فصلی؛ در روایات اسلامی:
برای جلوگیری از هر نوع بیماری شایع در فصلهای گرم و سرد سال؛ طبق روایتی از امام صادق؛ خوردن مقداری هلیله زرد به همراه رازیانه در سه روز متوالی در اوایل شروع گرما یعنی بهار، و خوردن مقداری هلیلهٔ زرد با مقدار مساوی مصطکی در سه روز متوالی در اوایل شروع سرما یعنی پاییز؛ انسان را از کلیهٔ بیماریهای شایع در این فصول مصون نگه می‌دارد. طوری که در روایت آمده که عمل کننده به این دستور، مریض نخواهد شد مگر به مرض موت.
همچنی از موسی بن جعفر علیه السلام روایت شده که در جواب پزشکان بسیاری که در نزد ایشان نسخه‌های زیادی را برای معالجهٔ انواع بیماری ذکر می‌کردند؛ فرمود: کجا می‌روید؟ به مهتر همهٔ این دارو‌ها بسنده کنید: هلیله، رازیانه و شکر. در رویارویی با تابستان سه ماه هر ماه سه بار و در رویارویی با زمستان نیز سه ماه و هر ماه سه بار. به جای رازیانه نیز می‌توان از کندرک استفاده کرد. هرکه از این دارو بهره جوید بیمار نشود مگر به بیماری مرگ. (طب الائمه، صفحه ۱۰۵ و ۱۰۶).
هلیله زرد از لحاظ شکل تقریبا شبیه زردالوی خشک شده است که آن را خیسانده و هستهٔ آن را در آورده و هر بار نیم مثقال از آن را طی سه روز می‌خورند. و یا آن را به تکه‌های کوچک شکسته و سپس به مدت ۴۸ ساعت خیسانده و سپس مایع را صاف کرده و هر روز مقداری از ان را طی سه روز می‌خورند. این دارو مسهلی تقریبا قویست و در مدت مصرف سه روزه به شیوهٔ بالا، روده‌ها و دستگاه گوارش را از سموم و مواد دفعی اضافی، تمیز می‌کند.
برای جلوگیری از زکام و سرماخوردگی در روایتی از امام رضا علیه السلام آمده است که هر کس می‌خواهد در همهٔ زمستان از زکام ایمن بماند، هر روز، سه لقمه عسل، با موم بخورد و نرگس ببوید. چرا که از زکام، ایمنی می‌دهد. سسیاه دانه نیز چنین است. اما اگر زکام در تابستان پیش بیاید، در هر روز یک خیار بخورد و از نشستن در آفتاب، خودداری ورزد. (طب الرضا علیه السلام، ص۳۷ و ۳۸)
درباره پیشگیری از انواع بیماری‌ها که از طریق تننفس و گوارش به بدن سرایت می‌کنند؛ در توصیه‌هایی از پیامبر اکرم صلوات الله علیه و آله قید شده که مسلمانان در ضمن وضو، سه بار بینی خود را بشویند: در صحیح مسلم، جلد ۱ ص ۲۱۳ و ص۲۱۲از پیامبر خدا نقل شده که: هرگاه کسی از شما از خواب برخیزد، وضو گرفته و سه بار آب در بینی بچرخاند و دور بریزد؛ چرا که شیطان (میکروب‌ها و ویروس‌ها) در بن بینی جای می‌گیرد. در همان کتاب در روایت دیگری از پیامبر اکرم، چنین آمده که؛ چون کسی از شما وضو می‌گیرد، آب را به بینی خود ببرد و بیرون افکند.
همچنین از ایشان نقل شده که خداوند به موسی عمران وحی فرستاد که غذا را بانمک آغاز کن و با نمک پایان ده چرا که در نمک؛ درمان هفتاد درد استکه کمترین آن‌ها دیوانگی، جذام، پیسی، گلودرد، دندان درد و شکم درد می‌باشد. (المحاسن، ج۲، ص۴۲۵)
از لحاظ تجربی اثبات شده که اشخاصی که این دو دستور نبوی را به صورت معمول انجام می‌دهند؛ بسیار کمتر از دیگران دچار بیماریهای ویروسی و میکروبی شایع؛ نظیر سرماخوردگی و آنفولانزا و انواع حساسیتهای شدید فصلی؛ می‌شوند.
روشهای کمک به بهبود سرماخوردگی از دیدگاه معصومین:
در مورد بیماری زکام و سرماخوردگی، شخصی از امام صادق راه حل خواست. ایشان فرمود لطف خداست. سپاهی از لشکریان حق است که بسوی تو فرستاده شده تا مرض را از جان تو دور کند و اگر خواستی از آن آسوده شوی، بقدر یک ششم از درهم سیاهدانه و نیم دانک کندش را وب کوبیده بوسیله نفس به بینی داخل کن. این کار زکام را برطرف می‌کند ولی اگر صبر کنی و معالجه نکنی بهتر است زیرا زکام خاصیت بسیار دارد. (کندش ریشهٔ گیاهی داروییست)
اگرچه بعضی از پزشکان سرماخوردگی را‌ام الامراض نامیده‌اند؛ زیرا اگر بیمار در زمان سرماخوردگی استراحات کافی نکرده و پرهیزات غذایی را به جا نیاورد؛ بدن را به شدت ضعیف کرده و برای ابتلا به بیماریهای دیگر آماده می‌کند، دکتر آیرامسکی می‌گوید فقط زمانی شخص به سرماخوردگی مبتلا می‌شود که بدن از فضولات پاک نباشد. سرماخوردگی یک کوشش طبیعت است برای رفع امراض از طریق پاک کردن ریه و جهاز تنفس و مغز؛ از نزله‌ها و اخلاط زائد.
در جلد ۱۴ بحار از رسول اکرم روایت شده که:
ما من انسان الا و فی راسه عرقه من الجذام فیبعث الله علیه الزکام فیذیبه فاذا وجده احدکم فلیدعه حتی یکون الله یداو به. هیچ کسی نیست مگر اینکه در او رگی از جذام باشد. چون این رگ برخیزد؛ خداوند آنرا با زکام فرونشاند.
پس نباید با مصرف انواع و اقسام قرص‌ها و داروهای شیمیایی از بیرون ریختن نزله‌ها و چرک‌ها از بینی ریه و جهاز تنفسی، جلوگیری کرد.
شستشوی بینی:
چنانکه در مبحث قبلی در روایتی از پیامبر اکرم در ارتباس با لزوم شستشوی هر روزهٔ بینی برای جلوگیری از ابتلا به انواع بیماری‌ها ذکر گردید؛ می‌توان گفت یکی از بهترین و موثر‌ترین اقدام‌ها در زمان بروز اولین نشانه‌های سرماخوردگی، شستشوی بینی و حلق؛ با یک لیوان آب نیم گرم بعلاوه نصف قاشق چای خوری نمک و نصف قاشق چایخوری جوش شیرین باشد. برای رفع عفونت بینی شستشو ی بینی با آب بابونه، توصیه می‌شود. همچنین توصیه شده در صورت گرفتگی بینی، برای شستشوی آن از آب گل بنفشهٔ جوشیده استفاده شود.
تهویه و ضدعفونی کردن فضا:
ضدعفونی و تعویض هوای مانده در فضای بسته؛ از طریق بازکردن پنجره‌ها و تهویهٔ هوا و سپس استفاده از دود‌ها یا بخورهای ضدعفونی کننده نظیر بخور اکالیپتوس، بابونه، پونه و یا آویشن و… همچنین استفاده از ماسک توسط بیمار، برای جلوگیری از سرایت بیماری، از دیگر برنامه‌های شایعیست که در هر نوع شیوهٔ درمانی، در اولویت قرار دارد. البته می‌بایست هر چند ساعت یک بار، مواد بخور شونده را تجدید کرد و هر روز آب دستگاه بخور را عوض کرده و ظرف آن را پاکسازی کرد تا از تجمع انواع آلاینده‌های حساسیت زا و پراکندگی آن در فضای بسته؛ جلوگیری شود.
از خوراندن غذا بدون داشتن اشت‌ها به بیمار، خودداری کرده و از خوردن غذاهای حجیم و سنگین، پرهیز کرد. در روایتی از رسول خدا چنین آمده که: بیماران خود را بر خلاف می‌لشان بخوردن غذا وادار نکنید زیرا خداوندآن‌ها را می‌خوراند و می‌نوشاند (دعائم الاسلام) چرا که بی‌اشتهایی بیمار به غذا از بزرگ‌ترین خدمات طبیعت است و از آنجا که ویروس‌ها و میکروبهای بیماری، از هر نوعی که باشد؛ معمولا از فضولات بدن ما تغذیه و در محیط مسموم بدن تکثیر پیدا می‌کنند؛ لذا باید سعی کرد تا زمان بهبود بیماری؛ روده و دستگاه گوارش کاملا از مواد زائد پاک شود که بهترین راه آن پرهیز از مواد غذایی زائد است. در معده ضعیف، نباید غذای سنگین ریخت زیرا در اینصورت غذا هضم نشده؛ پس از چند ساعت در معده می‌گندد و موجب تضعیف قوای بدن و تشدید انواع بیماری می‌شود.
در مورد نوع تغذیه و خوراک، باید دقت شود که مواد خوراکی مصرف شده به صورت کلی از سم تهی و سالم باشند و دستگاه گوارش بدن را به واکنش زائد در برابر مواد غذایی وارده؛ وادار نکنند. به همین دلیل در زمان سرماخوردگی و آنفولانزا؛ فرد از مصرف انواع سرخ کردنی و ادویهٔ اضافهٔ مضر و همچنین مواد کنسرو شده؛ و حتی مواد هیدروکربوری و لبنی سنگین و پیچیده؛ که هضم آن‌ها منجر به خستگی دستگاه گوارش می‌شود؛ نهی می‌گردد.
اگر اشت‌ها به خوردن هیچ غذایی در مدت سرماخوردگی ندارید؛ از خوردن آش جو با سیر فراوان یا سوپ جوجه، نشاسته به صورت حریره طبخ شده با روغن بادام که با عسل شیرین شده وخوردن مغز بادام و همچنین سیب، غفلت نکنید. این میوه تاثیرات معجزه آسایی در بهبود وضعیت سرماخوردگی دارد. در بعضی از دهات؛ مردم به محض سرماخوردگی رژیم سیب می‌گیرند و به مدت سه روز غیر از سیب، هیچ مادهٔ غذایی دیگری مصرف نمی‌کنند تا بدین وسیله بدنشان از کلیه سموم پاکسازی سده و فرصت کافی برای مقاومت با ویروسهای مذکور را داشته باشد.
علاوه بر مصرف پرتقال و سایر مرکبات جهت کمک به درمان سرماخوردگی؛ مصرف بعضی از داروهای گیاهی نیز، اگر به اندازه کافی و عاری از افراط و تفریط باشد، می‌تواند تاثیر زیادی در بهبود زود هنگام بیماری سرماخوردگی داشته باشد.
اگر تازه سرماخورده‌اید؛ برای جلوگیری از پیشرفت بیماریتان این دستورالعمل‌ها را انجام دهید تا زمان بیماری شما به کمتر از یک روز تقلیل پیدا کند:
۱- مصرف قرص مکمل روی و مقداری ویتامین cبه صورت طبیعی یا مصنوعی
۲- دوتکه سیر را در قسمت لپ، بین دندانهای آسیا و گونه بگذارید و نگ دارید. زکام در طی چند ساعت و یا کمتر از یک روز خوب می‌شود.
۳- دو ورقه نازک پیاز را که طول آن‌ها دو سانتی‌متر و عرض آن‌ها نیم سانتی‌متر باشد ببرید و هرکدام را با دقت در دستمال کاغذی یا گاز استریلی تمیز پیچیده و در سوراخ‌های بینی بگذارید تا پنج دقیقه بماند و با دهان بسته نفسهای عمیق بکشید. به این ترتیب زکام شما پیشرفت نخواهد کرد و به زودی رفع خواهد شد.
برای بهبود بیماری، در هر مرحله‌ای از آن، می‌توانید از دستورالعملهای زیر استفاده کنید:
گرم نگه داشتن سر و بدن:
زیاد عرق کردن برای بهبود بیماری سرماخوردگی بسیار مفید است و کمک می‌کند سموم؛ به راحتی از بدن خارج شود و بدن توانایی بیشتری برای مواجهه با بیماری داشته باشد. لذا علاوه بر گرم کردن بدن؛ سر و پا‌ها را پوشانده و برای گرم کردن تنفس، از ماسک استفاده کنید. برای گرم کردن سر و از بین بردن سردرد می‌توانید از کیسهٔ آبگرم استفاده کرده و یا مقداری نمک را توسط گاز یا ماکروفر حرارت داده و در یک کیسهٔ پارچه‌ای ریخته و پس از پیچیدن کیسهٔ نمک در یک حوله؛ سر را با آن گرم کنید.
استفاده از بخور مناسب با نوع سرماخوردگی:
استفاده از انواع بخور گرم هم در هر مرحله از بیماری که باشید، بسیار مفید است. مقداری آویشن یا پونه یا بابونه یا نمک معمولی را جوشانده و یا از بخور اکالیپتوس استفاده کنید. بدین منظور مقداری از مایع داغ بخور را در یک لیوان بزرگ، یا یک ظرف مناسب بخور بریزید. طوری که حدود یک سوم لیوان، از مایع بخور پر شود. یک پارچه یا حولهٔ بزرگ بر روی سر کشیده سپس صورت را به لبهٔ لیوان بزرگ مخصوص بخور چسبانده و استنشاق کنید. بلافاصله پس از اتمام بخور، سر و صورت را پوشانده ویا زیر لحاف بروید تا عرق کنید. در صورتی که پس از بخور، سر و صورت را نپوشانده و در معرض سرمای هوای اتاق قراردهید، احتمال پیشرفت بیماری، بیشتر است.
برای باز شدن بویایی در زمان سرماخوردگی و غیر آن؛ از بخور مرزنجوش استفاده کنید: از پیامبر خدا روایت شده که: بر شماباد مرزنجوش. آن را ببویید که برای ناتوانان از بویایی خوب است. (مکارم اخلاق، جلد ۱ ص ۱۰۷)
معمولا برای افراد گرم مزاج از بخور برگ اکالیپتوس و برای افراد سرد مزاج از بخور مرزنجوش یا بخور اسطوخودوس استفاده می‌شود. این بخور‌ها اگر به صورت هفت شب استفاده شوند و سپس سر و صورت گرم نگه داشته شود؛ معالج سینوزیت حاد و مزمن است. تفاوت ظاهری سینوزیت گرم مزاج با سینوزیت سرد مزاج در بارداشتن زبان است. در سینوزیت نوع گرم مزاج معمولا زبان بار دارد و باید برای معالجهٔ آن از بخور اکالیپتوس استفاده شود. همچنین از غذاها، بذر‌ها و داروهایی که برای درمان سرماخوردگی گرم ذکر شد؛ در آن استفاده شود.
اگر نمی‌توانید مزاج بیماریتان را در سینوزیت تشخیص دهید؛ برای درمان کامل سینوزیت لازم است به مدت هفت شب قبل از خواب؛ از بخور ترکیب جوشاندهٔ اوکالیپتوس، پونه، بابونه، مرزنجوش، اسطوخودوس و آویشن استفاده کنید. بخور هر یک از گیاهان فوق نیز به تنهایی برای درمان سینوزیت مفید است.
عطسه کردن: امام صادق علیه السلام فرمودند: فراوانی عطسه انسان را از پنج چیز ایمن می‌نماید. نخستین آن‌ها جذام است دوم بادهای بدخیم (پولیپ‌ها) که در سرو صورت جای می‌گیرد. (مکارم الاخلاق، جلد ۲، ص ۱۶۵)
عطسه کردن برای درمان سینوزیت مفید است که به این منظور معمولا از داروی انفیه شامل پودرشدهٔ مخلوط کندش و گل بنفشه روزی دو نوبت و در هر نوبت یک گندم در بینی می‌کشند و اگر عطسه ناراحتشان کند، با کشیدن آب گرم، در بینی، اثر ان زایل خواهد شد.
برای درمان گوش درد ناشی از سرماخوردگی نیز استفاده از انفیه‌های ذکر شده به منظور عطسه کردن بسیار مفید است. صداهای غیر طبیعی و درد گوش را که ناشی از انقباض سطحی ماهیچه‌های گوش وتجمع هوا در گوش است، از بین می‌برد.
اگر از برخورد هوای سرد به گوش، دچار گوش درد یا وزوز گوش شدید، می‌توانید با چکاندن یک تا سه قطره از روغنهای گرم مزاج به حالت نیم گرم، در گوش؛ مانند روغن بادام تلخ، روغن کنجد، یا روغن زیتون، عارضه را رفع کنید.
شیر داغ و سیر بخورید:
شیر را جوشانده و یک یا دو عدد سیر را در لیوان شیر داغ خرد یا له نموده و سپس آن را به همراه قظعات ریز سیر، آرام مصرف کنید.
شیر داغ و تخم مرغ و عسل:
برای افزایش توان بدن در مقابله با بیماری، نرم شدن گلو و سینه می‌توانید شیر را جوشانده و یک عدد تخم مرغ را کاملا هم زده و سپس در لیوان سیر جوش بریزید. یک قاشق مرباخوری عسل و کمی ساهدانه به آن اضافه کرده و آرام ارام بنوشید. همچنین می‌توانید در تهیهٔ فرنی با نشاسته و شیر، از هم زدهٔ تخم مرغ استفاده کرده و سپس آن را با کمی عسل شیرین کنید. توجه کنید که شیر باید کاملا داغ باشد که تخم مرغ هم زده در آن ببندد و مضرات مصرف تخم مرغ خام را نداشته باشد.
مخلوط نشاسته و سفیدهٔ تخم مرغ برای رفع گرفتگی صدا:
استفاده از مخلوط نشاسته و سفیدهٔ تخم مرغ هم زده در یک لیوان آب کاملا جوش هم برای باز شدن صدا و نرم کردن گلو و جلوگیری از سوزش آن مفید است.
سرماخوردگی اگر از نوع زکام گرم باشد؛ یعنی ناشی از بالا رفتن گرمی و خشکی مزاج و حملهٔ ویروس‌ها به بدن و تضعیف سیستم ایمنی باشد؛ برای درمان آن از دم کردهٔ گل نیلوفر استفاده می‌کنند. بیشتر موارد مزاج در سرماخوردگی‌های ویروسی گرم است. بخصوص هنگامی که سرماخوردگی با تب و یا با گلودرد همراه باشد مزاجش گرم است و در چنین مواردی باید از داروهای سرد مزاج نظیر عناب، سپستان، گل بنفشه، تخم کاهو، تخم سبز خیار، تخم گشنیز و بارهنگ استفاده کرد. که معمولا از هرکدام از مواد بالا ده گرم را می‌گیرند و می‌جوشانند و حدود سه لیوان آن را به صورت سه وعده در روز به بیمار می‌خورانند.
با توجه به مضرات شدیدی که مصرف زیاد مسکن‌ها و استامینوفن بر بدن دارد، می‌بایست به جای استفاده از این دارو‌ها و ادامه ز ندگی و کار به روش عادی، درد را حدالامکان تحمل کرده و استراحت کرد و تب را نیز اگر ضعیف باشد تنها با استراحت و خوردن خنکی‌های ذکر شده در بالا و خنک کردن دست و پا کنترل کرد و تنها اگر تب بالارفت به تب برهاو مسکن‌ها؛ آن هم با تجویز پزشک روی آورد.
اما اگر سرماخوردگی از نوع سرد ی مزاج باشد؛ که علامت آن سنگینی سر و صورت و سایر علامات سردی بدن نظیر پریدگی رنگ چهره –بی رنگ بودن ادرار-و سردی حالات نزله‌ای بینی باشد؛ در طب سنتی بیشتر از شربت زوفا و دم کردهٔ زوفا برای بهبودش استفاده می‌شود. برای تسکین سرفه اگر سرفه‌ها خشک و بدون اخلاط باشد؛ به جای داروهای خلط آور در سینه‌های خشک می‌توان از ترکیب بارهنگ و نشاسته استفاده کرد. که پس از دم کردن بارهنگ و ریختن آن در لیوان، یک قاشق غذاخوری نشاسته را به آن اضافه می‌کنیم تا نشاسته لعاب بدهد. این مخلوط را کم کم می‌خورند تا شش‌ها و نایژک‌ها را نرم کند و خشکی سینه برطرف گردد.
استفاده از چای سبز به جای چای سیاه؛ بالاخص اگر همراه با لیموترش تازه و عسل مصرف شود؛ تاثیر بسزایی در افزایش توانمندی بدن در دفع سموم و افزایش سرعت بهبودی خواهد داشت.
گیاهان دارویی دیگر نظیر پر سیاوشان، بومادران،، گل پامچال، اسطوخودوس، ریحان، مرزنجوش، گل گاوزبان و لیمو، گل پنیرک، کاکوتی، عناب و سه پستان، رازیانه هم از ترکیباتی هستند که مصرف دمکرده خوراکی آن‌ها هر کدام به تنهایی جهت استفاده از خواص منحصر به فرد هر یک که در ذیل قید می‌شود؛ و یا به صورت ترکیب برای استفاده از خواص مجموع آن‌ها برای درمان سرماخوردگی به کار می‌رود. بهتر است قبل از استفاده از هر یک از گیاهان زیر، برای درمان سرماخوردگی، به خواص درمانی آن‌ها توجه شده و بر مبنای نوع بیماری؛ درمان با گیاه یا ترکیباتی خاص را برای آن در نظر گرفت و برای جلوگیری از تغییرات ناگهانی فشار؛ جوشانده‌ها و دم کرده‌ها را همراه با عسل مصرف کرد و از مصرف بیش از حد توصیه شده و به صورت افراطی نیز خودداری نمود.
اسانس اکالیپتوس برای ضدعفونی جهاز تنفس به صورت بخور استفاده می‌شود.
دم کرده گل گاو زبان به خاطر معرق بودن در درمان عوارض سرماخوردگی به کار می‌رود و از آنجا که افزایش دهندهٔ فشار خون است و برای تکمیل آثار دارویی بالاخص در رفع سرماخوردگی؛ با کمی آب لیموترش تازه و عسل یا نبات مصرف می‌شود.
اسطوخودوس نیز مسکن و ضدعفونی کننده، ضد تشنج و مدر بوده و برای بیماریهای ریوی مفید است. مقدار مصرف آن پانزده گرم گل خشک اسطوخودوس در یک لیتر آب؛ به صورت جوشانده می‌باشد.
آویشن شیرازی؛ ضد سم، معالج برونشیت، گریپ و عفونتهای ریویست. خوردن هر روزهٔ دم کردهٔ رقیق آویشن شیرازی به جای چای همراه صبحانه و یا به صورت مخلوط با عسل، برای جلوگیری از نارسایی کبد، سلامتی کبد و ریه‌ها و تقویت پیازهای مو نیز بسیار مفید است.
بومادران برای دفع آنفولانزا، تب‌ها و سرماخوردگی‌ها مفید است و جریان خون را نیز منظم می‌کند.
زوفا خلط آور، ضد عفونتهای ریوی، زکامهای نزله‌ای، و برای درمان کم خونی، آسم و بیماریهای کلیه نیز مفید است.
جوشانده سپستان داروی سینه؛ و برای رفع گرفتگی صدا مفید است. ملین بوده و معمولا پنج تا بیست دانه سپستان را باداروهای دیگر مخلوط کرده و می‌جوشانند.
برای التیام سوزش حلق و سینه از لعاب به دانه و لعاب چهار تخم و برای نرم کردن سینه و گلو و اصلاح فعالیت روده‌ها از قدومه استفاده می‌شود. برای استفاده از هریک از بذرهای ذکر شده؛ می‌بایست یک قاشق مرباخوری از آن‌ها را در یک لیوان آب جوش، خیس کرد تا به صورت لعاب در آید و سپس همراه بذر‌ها میل می‌شود.
برای درمان سرفه‌های مزمن سرماخوردگی، درمان موثر؛ استفاده خوراکی از جوشانده پر سیاوشان و یا استفاده ازلعاب «شکر تیغال» است.
شکر تیغال مسکن و ضد سوزش مری، سرفه و ناراحتی‌های گلوست. ملین بوده و برای بعضی از ناراحتی‌های سینه هم مفید است.
گلهای پامچال برای برونشیت، سینه پهلو و سرفه‌های مزمن مفید است. دمکردهٔ آن تب بر و ضد می‌گرن و دل بهم خوردگیست.
برای رفع تنگی نفس؛ بهترین دارو استفاده از جوشانده پر سیاوشان و در درجات بعد؛ عرق یا جوشانده گیاه رازیانه است.
پر سیاوشان علاوه بر خاصیت تسکین سرفه و نرم کنندگی ریه‌ها، بازکننده نفس در بیماری آسم و علاج تنگی نفس نیز می‌باشد و در صورت گرفتگی بینی، استفاده از بخور آن در بازکردن بینی بسیار مفید است. البته خواص درمانی این گیاه تنها به مدت شش ماه پس از چیده و خشک شدن در آن باقی می‌ماند؛ لذا برای دریافت آثار مجرب در درمان از این گیاه و گیاهان دیگر؛ می‌بایست به کهنه نبودن گیاه و حفظ خواص آن نیز توجه کرد.
استفاده از تخم کتان چه به صورت معمولی و یا ترکیب تخم کتان بوداده و عسل نیز برای درمان زکام مفید است.
دم کرده گل اسطوخودوس گریپ و بحران تبهای عفونی را بهبود می‌بخشد.
برای درمان سردرد بخور و مصرف خوراکی جوشانده اکلیل کوهی یا همان رزماری و استنشاق بوداده سیاه دانه، توصیه شده است.
میزان مصرف متعادل هر یک از گیاهان طبی بالا، ده گرم در روز است. باید دقت شود که درصورت استفادهٔ بی‌رویه هر گیاهی امکان بروز آلرژی یا تغییرات در فشارخون وجود دارد.
رفع گلودرد:
به طور کلی پزشکان سنتی اعتقاد دارند که هر بیماری که با گلودرد همراه باشد؛ خواه ویروسی باشد یا میکروبی، مزاجش گرم است و باید برای مداوا علاوه بر تجویز استراحت به مصرف غذاها ی ساده و آب میوه‌های سرد مزاج که زیاد ترش نباشند روی آورد؛ نظیر آب لیموی شیرین و آب انار شیرین.
در صورت داشتن گلودرد؛ برای غرغره هم باید از ترکیبات سرد؛ نظیر برگ مورد، پوست خشخاش، تاجریزی و سماق استفاده کرد. بدین صورت که مواد فوق را جوشانده، صاف کرده و از آب صاف شده روزی چند بار غرغره کنند تا بطور موضعی حلق از عوامل بیماری پاک شود و حالت التهاب حلق از بین برود. ضمنا داروهای خوراکی مربوط به بیماری عارض شده را به همراه داروی غرغره تجویز کنند.
اگر گلودرد با ورم لوزه‌ها همراه باشد، علاوه بر تجویز غرغره با ترکیب ذکر شده؛ می‌بایست از مالیدن مقداری سرکه و کافور در زیرگلو و در صورت تجویز پزشک؛ از آنتی بیوتیک مناسب هم سود جست.
رفع گرفتگی و آب ریزش بینی:
برای باز شدن بینی بیمار به جای قطرهٔ فنیل افرین می‌توان از بخور اکالیپتوس و یا بخور پر سیاوشان و یا بخور مرزنجوش استفاده کرد. چون مصرف زیاد قطرهٔ فنیل افرین یا دیگر قطره‌های شیمیایی؛ معمولا حس بویایی را به تدریج از بین می‌برد.
برای بازکردن بینی‌ها و رفع سردرد، علاوه بر استنشاق دمکردهٔ پر سیاوشان، اکالیپتوس و یا استنشاق دم کرده مرزنجوش می‌توانید سیاهدانه رابوداده وبوی آن را استنشاق کنید.
همچنین می‌توان مقداری سیاه دانه را در روغن زیتون جوشانده و برای معالجهٔ زکام رطوبی و عطسهٔ زیاد ناشی از آن و درمان سردرد و سینوزیت مزاج سرد؛ صاف شدهٔ آن را در بینی چکاند.
سیاه دانه علاوه بر خاصیت کاهش سردرد، در دفع اخلاط سینه هم مفید است و بهتر است به صورت ترکیب سیاهدانه و عسل، در یک لیوان آب نیم گرم، خورانده شود. این ترکیب، تبهای کهنهٔ رطوبی را نیز درمان کرده و سختی خروج ادرار را نیز؛ در موارد سرماخوردگی کلیه‌ها و احتباس ادرار در کلیه‌ها؛ بهبود می‌بخشد.
در صورت آب ریزش بینی شدید از بخور جوشانده انیسون استفاده می‌شود. انیسون برای رفع درد سینه مفید است.
برای ضدعفونی مجاری تنفسی و گوارشی و جلوگیری از عفونت، در زمان سرماخوردگی، دم کرده مخلوط پونه کوهی، آویشن شیرازی و بابونه را حداقل سه وعده در روز مصرف کنید:
می‌توانید مقدار مساوی از گیاهان فوق را با هم ترکیب کرده وبه صورت رقیق؛ در زمان سرماخوردگی هر دو ساعت یک بار، به صورت چای دم کرده و مصرف کنید. این ترکیب برای بخور دادن هم ترکیب مناسبیست.
علاوه بر خواص آنتی بیوتیکی شلغم؛ مصرف شلغم به صورت بخور و خوراکی در معالجهٔ التهاب دستگاه تنفسی مفید است.
از بین ادویه‌های مفید برای درمان سرماخوردگی و سردرد از نوع مزاج سرد؛ می‌توان به ترتیب مفید بودن موارد زیر را نام برد:
زردچوبه، فلفل قرمز، دارچین، زیره سبز و زیره سیاه، زنیان
برای مبارزه با خستگی ناشی از گریپ می‌توانید از قهوه لیمو استفاده کنید به این صورت که در یک فنجان قهوهٔ غلیظ، یک برش لیموی تازه ریخته و میل کنید.
رفع تب:
برای کاهش تب می‌توانید از یک فنجان عرق یا جوشانده کاسنی و یا لعاب ترنجبین و یا جوشانده ریشهٔ شیرین بیان و یا دم کرده گل بنفشه استفاده کنید. ترنجبین علاوه بر کمک به کاهش تب، درد سینه و سرفه را نیز بهبود می‌بخشد. دم کرده بابونه مسکن، تب بر و مقوی اعصاب است و عمل هضم را آسان می‌کند.
در روایتی از امام کاظم علیه السلام آمده است که برای رفع درمان تب می‌بایست قدری عسل و سیاهدانه (هر یک به مقدار مساوی) مخلوط کرده و سه انگشت لیسه (معادل یک قاشق مرباخوری) بخورند؛ سودمند است و تب ریشه کن خواهد شد. زیرا پیامبر اکرم صلوات الله علیه فرموده است سیاه دانه درمان هر دردیست مگر مرگ. (طب الائمه، ابن بسطام، ص۱۰۷).
خوردن سه وعده در روز از ترکیب سیاه دانه و عسل به مقدار گفته شده؛ درمان موثری برای انواع عفونتهای احتمالی ناشی از سرماخوردگی و سایر عفونتهای احتمالی پنهان در بدن است. که به نقل از امام کاظم علیه السلام چه در مورد حرارت و چه در مورد برودت طبایع، شفای بیماریند. (همان، ص۱۰۷)
جوشانده بنفشه خشک، نیز تب را قطع می‌کند و سر درد را برطرف می‌کند. در حدیثی از علی علیه السلام آمده که: مهابت تب را بوسیلهٔ گل بنفشه و آب سرد در هم بشکنید (کشف الاخطار شمس الدین ابی محمدحسینی).
غیر از گل بنفشه که گلهای آبی یا بنفش رنگی با کاسبرگهای کوچک و بومی جنگلهای شمال ایران است؛ که به دلیل داشتن ماده موسیلاژی بعنوان التیام دهنده و بر طرف کننده سرفه و تب بر مصرف سنتی دارد؛ بفشهٔ سه رنگ نیز که به صورت یک گل زینتی در باغچهٔ منازل کاشته می‌شود، خاصیت خلط آوری داشته و در درمان بعضی از التهابات تنفسی نظیر برونشیت موثر است. بدین منظور دو قاشق غذاخوری از پودر خشک شده گیاه را که همان سرشاخهٔ گلدار گیاه است؛ در نیم لیتر آب جوشانده و با اضافه کردن مقداری شیر یا عسل، سه وعده در روز، مصرف می‌کنند. (گیاهان دارویی، نوشته سید مهدی رضوی، ص۱۷).
کاسنی به عنوان ضد درد، معرق و تب بردر درمان سرماخوردگی موثر بوده و از طرفی استفادهٔ ممتد و هر روزهٔ آن برای تصفیهٔ خون و دفع سموم کبد نیز؛ بسیار مفید است. از امام صادق علیه السلام، تجویزی برای شخصی که از احساس درد در سر و دندان‌ها و چشم و ورم صورت (احتمالا سردرد صفراوی) شکایت داشت، منقول است که فرمودن بر تو باد به کاسنی. آن را بفشر و آبش را بگیر و شکر تبرزد نیز مقداری به آن بیفزای و از آن بسیار بخور. درد و عارضه را درمان می‌کند و زیان و آسیبش را دور می‌سازد. بیمار این نسخه را قبل از خواب شبانگاهی به کاربست و سپس به خواب رفت و پس از بیداری، بهبود یافته بود (همان، ص۲۶۵).
در تاکید بر تداوم در خوردن ممتد کاسنی به صورت شبانگاهی، روایات متعددی از ائمه و پیامبر اکرم صلوات الله علیه و آله ذکر شده است. پیامبر خدا در مکارم الاخلاق صفحه ۱۷۸ گفته‌اند: هر کس کاسنی بخورد و بخوابد، اثر نمی‌کند بر او سمی و سحری و هیچ گزنده‌ای نزدیک او نشود از مار و عقرب. و در همان کتاب صفحه ۱۷۷ از امام صادق روایت شده: کسی که شب بخوابد و هفت برگ از کاسنی در شکم او باشد، آن شب ایمن از قولنج خواهد بود. پس خوردن جوشانده کاسنی به جای چای شبانگاهی؛ علاوه براینکه مضرات خوردن چای شبانگاهی چون افزایش چربی دور شکم و دفع آب بدن را ندارد؛ باعث جلوگیری از قولنج و تب و جذب حشرات موذی نیز می‌شود.
برای تهیه جوشانده‌هایی نظیر؛ ریشهٔ کاسنی، یا ریشهٔ شیرین بیان، می‌توانید هر کدام را دو تا سه دقیقه جوشانده و نیم ساعت دم کنید و صاف کرده و گه‌گاه میل کنید. گل بنفشه نیازی به جوشاندن ندارد و تنها ده دقیقه دم کردنش کافیست.
خوردن پیاز نیز ضمن اینکه به عنوان آنتی بیوتیکی بی‌ضرر در سرماخوردگی به کار می‌رود؛ در معالجهٔ تب نیز تاثیر دارد.؛ روایتی از امام صادق علیه السلام ذکر شده که: پیاز خستگی را می‌برد، پی را استحکام می‌بخشد، برگام‌ها می‌افزاید، آب را افزون و تب را از بین می‌برد. (کافی، جلد ۶، ص۳۷۴)
شیرین بیان در رفع عفونتهای گلو و برونش‌ها و در عفونتهای نزله‌ای سرفه دار مصرف می‌شود. مقدار مصرف آن ۲۵ گرم در یک لیتر آب است.
برای کمک به درمان ورم لوزه‌ها می‌توان از جوشاندهٔ برگ یا پوست بلوط؛ به صورت خارجی استفاده کرد که به دلیل تانن فراوان، تاثیر ضد التهاب بر روی مخاط بدن داشته لذا ورم لوزه‌ها و ورم حنجره را کاهش می‌دهد. به این منظور جوشاننده غلیظ (۵۰-۱۰۰ گرم در لیتر) برگ یا پوست گیاه به شکل خارجی، غرغره می‌شود.
جوشانده کهلیک اوتی یا بولاغ اوتی نیز با دارا بودن خاصیت ضد التهابی، در تسکین التهاب دستگاه تنفسی و رفع سرماخوردگی‌های مزاج سرد وهمچنین درمان ناراحتی‌های گوارشی ناشی از سردی مزاج نظیر دل درد و دل پیچه و اسهال، بسیار مفید است. بدین منظور یک تا دو قاشق غذا خوری از گیاه را در نیم لیتر اب جوشانده و در طی سه وعده در روز با کمی عسل مصرف می‌شود.
جوشانده برگ یا ساقهٔ گل آفتابگردان نیز علاوه بر خاصیت تب بر بودن، خاصیت خلط آوری در ناراحتی‌های تنفسی دارد. (کتاب گیاهان دارویی، نوشته سید مهدی رضوی، ص۶۶).
جوشانده انجیر خشک، خرما و عناب هم با دارا بودن خاصیت دفع خلط و نرم کنندگی گلو و سینه، تاثیر مثبتی در بهبود زکام دارد.
جوشاندهٔ انجیر گرفتگی صدا را برطرف کرده و سرفه را درمان می‌کند. (طب الکبیر ص۳۷۸)
از عناب برای نرم کردن سینه، درمان عفونتهای گلو، برونشیت، و عفونتهای روده و مجاری ادرار استفاده می‌شود. عناب مسکن سرفه، خلط آور و ملین است و برای ریه و کمردرد هم نافع است. اگر عناب زیاد خورده شود نفاخ و دیر هضم بوده و مصلح آن مویز است. لذا در تهیه شربت مخصوص عناب که مخصوص التیام سینه تهیه می‌شود؛ مقداری عناب با مقدار مساوی کشمش، انجیر خشک و خرما مخلوط کرده و می‌جوشانند و آنرا به صورت شربت در می‌آورند و می‌خورند. مقدار مصرف آن ۳۰ تا ۶۰ گرم عناب خشک در یک لیتر آب است.
نویسنده: راشین گوهرشاهی
منابع:
ابن بسطام، طب الائمه علیهم السلام، ترجمه دکتر حسین صابری، نشر عروج اندیشه، چاپ دوم ۱۳۸۸
امین، غلامرضا، متداول‌ترین گیاهان سنتی ایران، نشر معاونت پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی تهران، مرکز تحقیقات اخلاق و تاریخ پزشکی، چاپ اول، ۱۳۸۴
خسروی، سید مهدی، گیاهان دارویی و نحوه کاربرد ان‌ها برای بیماریهای مختلف در طب سنتی، نشر محمد، چاپ ششم، ۱۳۸۲
خسروی، سید مهدی، طب سنتی سینا، نحوه درمان بیماریهای مختلف با گیاهان دارویی، نشر محمد، چاپ دوم، ۱۳۸۸
خلیلی، محمدعلی، طب الصادق، ترجمه و شرح امیر صادقی تهرانی، انتشارات عطایی، چاپ پانزدهم، ۱۳۷۵
رضوی، سید مهدی، گیاهان دارویی، انتشارات تلاش، چاپ اول، ۱۳۸۱
دکتر صانعی، صفدر، نسخه شفا، معالجه با گیاهان دارویی، انتشارات عطایی، چاپ ششم، ۱۳۸۹
دکتر صانعی، صفدر، نسخه شفا (۲) گل و گیاه، انتشارات حافظ نوین، چاپ هفدهم، ۱۳۸۷
شکری پینوندی، محسن، طب الکبیر، از کلام پیامبر اکرم صلوات الله علیه، امام جعفر صادق، علیه السلام، امام رضا علیه السلام، و اءمه اطهار، انتشارات زمزمه زندگی، چاپ اول، ۱۳۸۹
کیانی، کاظم، سرالشفا-اسرار طب سنتی، مقدار و طریقه استفاده از گیاهان دارویی و خواص میوه‌ها، انتشارات زرقلم، ۱۳۸۱
عطاریزدی، میرحسین، نسخه حکیم، طب قدیم، انتشارات جاویدان، چاپ سوم، ۱۳۶۹
محی الدین کمیلی محصل خراسانی، شفا بخش بیماران، طب المعصومین علیهم السلام، نشر نیلوفرانه، چاپ ششم، ۱۳۹۰
مردان‌پور، حسین، طب النبی صلی الله علیه و آله، انتشارات بوستان دانش، چاپ ششم، ۱۳۸۸
