مقابله با خطرناک ترین سرطان های زنانه

  انواع سرطان های زنانه امروزه سلامت بانوان را تهدید میکنند. از جمله این امراض سرطانی شایع می توانیم به سرطان سینه، سرطان رحم، سرطان دهانه رحم و سرطان تخمدان اشاره کنیم. این امراض سرطانی بسیار مرگبار بوده و در صورت تشخیص به موقع می توان از پیشرفت آن ها در بدن مبتلایان پیشگیری کرد.

همواره سرطان به‌عنوان یکی از مهم‌ترین دلایل مرگ و میر ایرانیان شناخته می‌شود. در سال 2016، مجموعه سرطان‌ها عامل بیش از 54 هزار مرگ در دو جنس و تمامی سنین بوده‌اند. همچنین پیش‌بینی می‌شود در سال 2020، بیش از 15 میلیون نفر از مردم جهان بر اثر ابتلا به سرطان فوت کنند.

روز جهانی مبارزه با سرطان، هرساله در چهارم فوریه نگاه‌ها را به سمت این بیماری می‌برد تا شاید تلنگری برای افزایش آگاهی و فشاری به دولت‌ها برای بهبود وضعیت بیماران مبتلا باشد.

همواره سرطان به‌عنوان یکی از مهم‌ترین دلایل مرگ و میر ایرانیان شناخته می‌شود. در سال 2016، مجموعه سرطان‌ها عامل بیش از 54 هزار مرگ در دو جنس و تمامی سنین بوده‌اند. همچنین پیش‌بینی می‌شود در سال 2020، بیش از 15 میلیون نفر از مردم جهان بر اثر ابتلا به سرطان فوت کنند. برخی سرطان‌ها مانند سرطان پوست و روده به‌‌طور شایعی در زنان و مردان دیده می‌شود اما هر کدام از این گروه‌ها با توجه به تفاوت‌های جسمی، سرطان‌های ویژه خود را دارند. سرطان پستان، سرطان تخمدان، سرطان رحم و سرطان دهانه رحم، سرطان‌هایی است که به‌طور خاص در زنان دیده می‌شود؛ البته به ندرت ممکن است مردان نیز مبتلا به سرطان پستان شوند.

مهرماه امسال مطهره علامه، رییس اداره سلامت میانسالان وزارت بهداشت اعلام کرد که سرطان‌ها با 23.8 درصد دومین رتبه علل مرگ و میر زنان بر اثر بیماری‌ها را به خود اختصاص داده‌اند. همچنین در میان سرطان‌ها، سرطان پستان با 68.5 درصد بیشترین آمار را در میان سرطان‌های زنان به خود اختصاص داده است. از سویی در روزهای اخیر فرح فرزانه، فلوشیپ انکولوژی و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی بیان کرد که در بین سرطان‌های شایع زنان سرطان تخمدان هشتمین، رحم یازدهمین و دهانه رحم سیزدهمین سرطان است که طی سال‌های اخیر شیوع این سرطان‌ها رو به افزایش است.

سرطان پستان

براساس اطلاعاتی که شهریور ماه امسال مازیار مرادی‌لاکه، متخصص پزشکی اجتماعی و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران مطرح کرد؛ به طور تقریبی یک‌دهم علل مرگ و میر در کشورهای منطقه در سال 2015 ناشی از سرطان‌ها بوده که مهم‌ترین آن‌ها شامل سرطان ریه، پستان و معده است.

در این میان سرطان پستان، سرطانی کاملاً زنانه تلقی می‌شود؛ چراکه 98 درصد مبتلایان آن زنان هستند. تاکنون پزشکان و مسؤولان کشور اطلاعات مختلفی در مورد وضعیت این سرطان در کشور منتشر کرده‌اند؛ بر این اساس می‌توان گفت سرطان پستان شایع‌ترین سرطان در زنان جهان بوده و ميزان بروز آن در حال افزایش است. در ایران عموماً افراد مبتلا در محدوده سنی 40 تا 49 سال به این بیماری مبتلا شده‌اند که حدود 10 تا 12 سال از میانگین جهانی پایین‌تر است. 40 درصد از موارد مربوط به سرطان پستان قابل پیشگیری و حدود 30 درصد نیز قابل درمان است. آمارهای مرکز تحقیقات سرطان پستان گویای آن است که حدود 10 هزار مورد ابتلا در سال اتفاق می‌افتد که یک‌سوم زنان فوت می‌کنند. در کشورهای پیشرفته بیش از 90 درصد از زنان مبتلا بالای 5 سال عمر می‌کنند اما این رقم در ایران حدود 70 درصد است.

فوت 70 درصد بیماران به دلیل تشخیص دیرهنگام

تشخیص زودهنگام سرطان پستان، کمک بزرگی در بهبود آن می‌کند اما از آن‌جایی که برنامه غربالگری کشوری در این زمینه انجام نشده است و از طرفی فرهنگ مراجعه به پزشک برای ارزیابی‌های دوره‌ای به‌صورت گسترده وجود ندارد و در کنار آن آگاهی زنان نسبت به خودارزیابی سرطان پستان پایین است، علت فوت 70 درصد مبتلایان به این بیماری، تشخیص دیرهنگام است.

افزایش سن، سابقه فامیلی مثبت، مسائل هورمونی، سن شروع قاعدگی، سن یائسگی و سبک زندگی غلط می‌توانند احتمال ابتلا به سرطان پستان را در زنان افزایش دهند.

سابقه مثبت، ریسک سرطان را در فرد، چهار تا پنج برابر افزایش می‌دهد

در فاکتور سابقه فامیلی مثبت باید توجه کرد که سابقه سرطان پستان در مادر یا دختر زیر 40 سالگی، ریسک سرطان را در فرد، چهار تا پنج برابر افراد عادی جامعه افزایش می‌دهد. به‌طور کلی انسان نمی‌تواند روی بسیاری از این فاکتورها تأثیر مستقیم داشته باشد اما بخش عمده‌ای از اصلاح سبک زندگی در اختیار فرد است؛ پیشگیری از چاقی، مصرف‌نکردن بی‌رویه هورمون‌ها، تغذیه خوب، مصرف‌نکردن فست‌فود، پرهیز از سیگار و دخانیات و الکل و ورزش و فعالیت بدنی منظم راهکارهایی است که فرد بتواند سبک زندگی بهتری را تجربه کند. به دنبال اصلاح سبک زندگی و کنترل چاقی، عموماً موضوعاتی مانند سن شروع قاعدگی نیز مرتفع می‌شود.

علائم این سرطان شامل توده یا تومور پستان، ترشح از نوک پستان، فرورفتگی یا کشیدگی پوست پستان، تغییرات شکلی دائمی نوک پستان، بزرگ شدن یک پستان نسبت به پستان دیگر که اخیراً ایجاد شده باشد، بزرگی غدد لنفاوی زیر بغل و تورم یک‌طرفه بازو و اندام فوقانی و تغییرات ظاهری پستان می‌شود.

شناسایی 75 درصد موارد در معاینات ماهیانه

البته این بیماری در مراحل اولیه کاملاً بدون علامت است و به همین دلیل انجام ماموگرافی توصیه می‌شود. پس از بروز علائم ظاهری، توده بدون درد شایع‌ترین علامت سرطان پستان است که در حدود 75 درصد موارد توسط خود بیمار یا معاینه ماهیانه کشف می‌شود. ترشح از نوک پستان معمولاً به دنبال بیماری‌های خوش‌خیم پستان ایجاد می‌شود اما باید پیگیری شود. ترشحاتی که شک به وجود سرطان را برمی‌انگیزند شامل ترشحات خونی یا آبکی، ترشحاتی که خودبه‌خودی و بدون فشار خارج می‌شوند، ترشحاتی که از یک پستان خارج می‌شود، ترشحات همراه با توده و ترشحات پس از یائسگی هستند.

برای پيشگيرى از ابتلا به سرطان پستان توصيه مى‌شود به چربى‌هايى كه مصرف مى‌كنيد، دقت كنيد. قطعاً بسيارى از انواع چربى‌ها، سبب افزايش سطح استروژن در بدن مى‌شود كه خود خطر ابتلا به سرطان پستان را افزايش مى‌دهد. طبق تحقيقات به‌عمل آمده زنانى كه حداقل چهار ساعت در هفته ورزش مى‌كنند در مقايسه با زنانى كه فعاليت بدنى ندارند، 37 درصد كمتر به سرطان پستان مبتلا مى‌شوند. اگر هنوز عادت ماهيانه مى‌شويد، 7 تا 10 روز بعد از شروع قاعدگى خودتان پستان‌هايتان‌تان را معاينه كنيد و اگر ديگر عادت ماهيانه نمى‌شويد، يك روز در ماه را مشخص كرده و هر ماه در آن روز پستان‌هایتان را معاينه كنید.

چگونگی زمان‌بندی معاینات دوره‌ای

به‌طور کلی توصيه شده است كه معاينه شخصي پستان از 20 سالگي به صورت ماهانه توسط فرد انجام شود. علاوه بر آن، از سن 20 سالگي تا 39 سالگي هر 3 سال اين معاينه توسط پزشك نيز انجام شود و از 40 سالگي به بعد به‌طور سالانه معاينه پستان‌ها توسط پزشك انجام شود.

اگر کسی سابقه ابتلا در خانواده دارد، باید به صورت ویژه پیگیر وضعیت سلامت خود باشد و هر علامتی را به پزشک اطلاع دهد. حتی برای افراد بالای 40 سال ماموگرافی سالانه توصیه می‌شود تا تحت کنترل باشند.

در معایناتی که توسط پزشک انجام می‌شود، احتمال ارجاع بیمار برای انجام ماموگرافی وجود دارد. باید بدانیم که ماموگرافى 2 تا 5 سال قبل از آن‌كه بتوان توده‌اى را در سينه لمس كرد، سرطان پستان را شناسايى مى‌كند.

به گفته دکتر علی مطلق، رییس اداره مبارزه با سرطان وزارت بهداشت در حوزه درمان سرطان پستان در کشور پیشرفت‌هایی داشتیم؛ به‌طوری که اکنون به مدد تکنیک‌های جراحی و رادیوتراپی این امکان فراهم شده است که از برداشته‌شدن کامل پستان اجتناب شود. اما هنوز هم باید به سمت جراحی‌های کمتر تهاجمی و پیشرفته‌تر و روش‌‌ها و تکنیک‌های جدید رادیوتراپی برویم که مستلزم توسعه مراکز سرطان است. در زمینه تشخیص زودهنگام سرطان پستان نیز نیازمند برنامه‌هایی هستیم. طی 2 دهه گذشته اندازه تومورها در هنگام تشخیص بیماری کوچک‌تر هستند که مرهون افزایش آگاهی عمومی جامعه است. همچنین در حوزه درمان وزارت بهداشت در حال اجرای طرح تشخیص زودهنگام سرطان پستان در برخی شهرها به‌صورت پایلوت است.

سرطان تخمدان

به گفته متخصصان، سرطان تخمدان هشتمین سرطان رایج در زنان است. میزان شیوع سرطان تخمدان در سال 88، 1077 مورد یعنی 3.3 درصد بوده است. این سرطان شیوع زیادی ندارد اما نرخ مرگ‌و‌میر در آن بالاست که احتمالاً یکی از دلایل آن نداشتن علامت مشخص و در نتیجه تشخیص و درمان دیرهنگام است. بر این اساس چهارمین علت مرگ بر اثر سرطان در زنان سرطان تخمدان است. یک درصد احتمال دارد که زنی از بدو تولد تا 80 سالگی دچار سرطان تخمدان شود؛ اما در مقابل، شانس این‌که یک زن از بدو تولد تا 80 سالگی دچار سرطان پستان شود یک در 10 است؛ یعنی نسبت آن 10 برابر بیشتر از سرطان تخمدان است.

این بیماری عموماً در سنین بعد از یائسگی بروز پیدا می‌کند اما در مواردی که سرطان از تخمک‌ها یا از سلول‌های جنسی نشأت می‌گیرند، ممکن است در افراد جوان و در سنین قبل از بلوغ هم بروز کند.

چهار نوع سرطان تخمدان وجود دارد که سه نوع آن از خود تخمدان منشأ می‌گیرد؛ چراکه در بافت تخمدان، سه نوع سلول داریم و براساس این‌که این سرطان از کدام سلول نشأت گرفته باشد، نوع سرطان شناسایی می‌شود و دسته چهارم نیز سرطان‌هایی هستند که از اندام‌های دیگر بدن به تخمدان تهاجم پیدا می‌کنند؛ مثل سرطان پستان یا سرطان دستگاه گوارش.

ناشناس بودن دلایل سرطان تخمدان

تاکنون علت دقیق بروز سرطان تخمدان شناخته نشده است اما عوامل محیطی و ژنتیکی بسیاری از جمله نازایی و چاقی در بروز این سرطان نقش دارد. همچنین این بیماری علامت مشخصی ندارد اما در برخی موارد با علایم دردهای مبهم شکمی، سوءهاضمه، احساس سنگینی، اختلال در قاعدگی و خونریزی در افراد یائسه بروز می‌کند. زمانی که بیماری پیشرفت می‌کند، عموماً تورم شکم و تجمع مایع داخل شکم اتفاق می‌افتد.

با وجود نداشتن علائم مشخص، توصیه می‌شود افرادی که سابقه خانوادگی ابتلا به سرطان‌های تخمدان و پستان را دارند، بیشتر به علائم احتمالی توجه کنند. تعداد زایمان‌ها و مصرف قرص‌های ضدبارداری نیز در احتمال ابتلا به این بیماری اثرگذار هستند؛ البته این موضوع به‌طور قطع اثبات نشده است.

سرطان تخمدان و احتمال ناباروری

درمان سرطان تخمدان در مراحل مختلف بسیار متفاوت است؛ اگر بیماری در مراحل اولیه باشد و شخص قصد بارداری داشته باشد، امکان حفظ تخمدان مقابل به شرطی که درگیر نباشد وجود دارد، اما اگر هر دو تخمدان درگیر سرطان شده باشند، ممکن است که شانس حفظ آن‌ها برای باروری وجود نداشته باشد و به ناچار بعد از درمان و جراحی و برداشتن تخمدان‌ها، فرد از روش‌های کمک باروری استفاده کند. حفظ تخمدان عموماً در مبتلایان محدوده سنی 20 تا 30 سال که منشأ سرطان سلول جنسی یا تخمک است، امکان‌پذیر است.

برداشت تخمدان؛ اقدامی پیشگیرانه

برخی متخصصان به زنانی که فردی در خانواده‌شان به این سرطان مبتلا شده بود، در کنار معاینات دوره‌ای سالیانه استفاده از داروهایی را توصیه می‌کنند که در صورت مصرف مداوم موجب کاهش قابل توجهی در ابتلا به سرطان تخمدان می‌شود. به برخی افراد نیز که به لحاظ ژنتیکی مستعد این بیماری هستند، توصیه می‌شود که بعد از سن 40 سالگی که عموماً افراد قصد بارداری ندارند، تخمدان‌ها طی یک جراحی از بدن زن خارج شود.

در کنار این موضوعات، توجه به نوع تغذیه نیز حائز اهمیت است؛ بسیاری از کارشناسان مصرف غذاهای کم‌چرب، پرفیبر و کاهش مصرف گوشت قرمز را برای پیشگیری از ابتلا به این سرطان پیشنهاد می‌‌کنند. علاوه بر آن به عقیده آن‌ها بارداری نیز در پیشگیری از این بیماری مؤثر است؛ اگرچه نباید تصمیم به بچه‌‌دار شدن را تنها بر مبنای کاهش خطر ابتلا به سرطان تخمدان قرار داد، اما بررسی‌‌ها نشان داده‌‌اند در زنانی که باردار شده‌‌اند نسبت به زنانی که باردار نشده‌‌اند، احتمال خطر سرطان تخمدان 30 تا 60 درصد کاهش یافته و اگر اولین فرزند یک زن قبل از 30 سالگی او به دنیا آمده باشد، این خطر بیشتر کاهش می‌یابد.

سرطان رحم

به گفته متخصصان، سرطان رحم یازدهمین سرطان شایع در بین زنان است. در سال 88 شیوع سرطان رحم 937 مورد یعنی 2.8 درصد بود. شایع‌ترین علامت سرطان رحم، خونریزی‌های غیرطبیعی است. هنوز علت دقیقی برای سرطان رحم مشخص نشده است اما پزشکان از عواملی به‌عنوان فاکتورهایی نام می‌برند که احتمال ابتلا را بالا می‌برد. سن بالای 50 سال، زنانی که درمان با استروژن را در دوران یائسگی دارند، چاقی، ديابت، فشار خون بالا، نژاد سفيد، نازایي، نامنظم بودن قاعدگی و يائسگي ديررس از عوامل خطرساز هستند.

فیبروم، نوع خوش‌خیم تومورهای رحمی است

سرطان رحم نیز مانند سایر سرطان‌ها، نوع خوش‌خیم و بدخیم دارد. فیبروم، نوع خوش‌خیم تومورهای رحمی است که عموماً در حدود 40 سالگی خودنمایی می‌کند. گاهی ممکن است یک فرد چند فیبروم داشته باشد. در اغلب موارد فیبروم بدون علامت است و نیاز به درمان ندارد؛ با این وجود بايد توسط پزشک کنترل شوند. خونريزي نامنظم، ترشح و تکرر ادرار از علائم فیبروم است. در صورت خونریزی شدید و درد در نواحی مجاور رحم نیاز به درمان ایجاد می‌شود که به‌صورت جراحی یا طبی است. البته با رسیدن فرد به سن یائسگی فیبروم‌ها کوچک می‌شوند و در برخی موارد از بين مي‌روند.

برخلاف فیبروم‌ها، تومورهاي بدخيم بافت‌ها و اعضای مجاور را مورد حمله قرار مي‌دهند و همچنين از راه جريان خون و لنف به تمام نقاط بدن منتشر مي‌شوند. سرطان رحم در استخوان‌ها، ريه‌ها و کبد منتشر می‌شود. خونريزي غيرعادي به‌خصوص بعد از يائسگي، شايع‌ترين علامت سرطان رحم است. خونريزي ممکن است کم يا زياد باشد. سرطان رحم معمولاً بعد از يائسگي ايجاد مي‌شود و به همين سبب خونريزي‌هاي دوران يائسگي نبايد ساده تلقي شود.

خونريزي و ترشح غيرعادي به‌خصوص بعد از يائسگي يا خونريزي زياد هنگام عادت ماهانه، اشکال يا درد در هنگام ادرار کردن، مقاربت دردناک و درد در ناحيه لگن از علائم سرطان رحم است. البته عموماً این علائم با بیماری‌های دیگری مرتبط هستند.

تشخیص زودرس، مساوی درمان قطعی است

نمونه‌گیری از داخل رحم مهم‌ترین راهکار تشخیصی این نوع سرطان است اما در کنار آن از آزمایش‌های دستگاه گوارش و ادرار و تست پاپ‌اسمیر نیز استفاده می‌شود. در صورتی‌که سرطان رحم تشخیص زودرس داشته باشد، درمان قطعی امکان‌پذیر است. درمان این نوع سرطان اغلب به روش جراحي صورت مي‌گيرد و در مواردي هم از اشعه‌درماني استفاده مي‌شود.

سرطان دهانه رحم

سرطان دهانه رحم سیزدهمین سرطان شایع در زنان است. سالانه نیم میلیون نفر در جهان به سرطان دهانه رحم یا سرویکس دچار می‌شوند. متخصصان معتقدند سرطان دهانه رحم در مراحل اولیه به‌صورت خونریزی بعد از نزدیکی خود را نشان می‌دهد. فشار یا درد لگنی و تورم پاها نیز از دیگر علائم این بیماری است. معمولاً سن شیوع سرطان دهانه رحم از 50 سالگی به بعد است و زنانی که هرگز زایمان نکرده‌اند، 2 تا 3 برابر سایرین، مستعد این بیماری هستند. همچنین یائسگی دیرهنگام، چاقی و اضافه وزن بیش از 10 کیلوگرم، فرد را در معرض ابتلا به این بیماری قرار می‌دهد.

نقش اصلی ویروس HPV در سرطان سرویکس

عامل اصلی این سرطان ویروس HPV است که عمدتاً از طریق رفتار جنسی کنترل‌نشده منتقل می‌شود. این ویروس نوع کم‌خطر و نوع پرخطر دارد؛ نوع کم‌خطر آن اغلب باعث زگیل تناسلی شده و نوع پرخطر آن بیشتر تبدیل به سرطان می‌شود. البته هر زنی در طول زندگی خود احتمال ابتلا به این ویروس را دارد که حدود ۹۰ درصد این عفونت‌ها به خودی خود بهبود می‌یابند.

متخصصان معتقدند علی‌رغم نبود آمار دقیقی از میزان ابتلا، به عللی همچون تغییرات ایجادشده در برخی عوامل خطر برای ابتلا، می‌توان پیش‌بینی کرد که طی سال‌های آینده با موارد جدید بیشتری از این بیماری مواجه باشیم و به همین دلیل نیز باید از حالا در خصوص پیشگیری و افزایش آگاهی مردم برنامه‌ریزی کنیم.

لزوم انجام تست پاپ‌اسمیر

به گفته متخصصان می‌توان قبل از آن در مرحله ضایعات پیش‌سرطانی با انجام معایناتی توسط پزشک و تست پاپ‌اسمیر دوره‌ای این بیماری را تشخیص داد و درمان کرد. براساس یافته‌های پزشکان، تبديل مرحله نهفته این سرطان به فاز تهاجمی آن سال‌ها طول می‌كشد و مي‌توان با انجام دوره‌ای تست پاپ‌‌اسمير (نمونه سلولي گردن رحم)، سرطان اين ناحيه را در مراحل زودرس شناسايی و در جهت درمان به موقع آن اقدام کرد. تحقیقات نشان می‌دهد از زمان به‌كارگيری تست پاپ‌‌اسمير، مرگ‌ومير ناشی از اين بيماری به ميزان 70 تا 75 درصد كاهش يافته است. بر همین اساس به زنان متأهل توصیه می‌شود هر سه سال یک‌بار این تست را انجام دهند.

تزریق واکسن HPV؛ مهم‌ترین راه پیشگیری

مهم‌ترین روش پیشگیری از این سرطان، تزریق واکسن HPV است. تیپ‌هایی از این ویروس سرطان‌زا است که واکسن برای این تیپ‌ها ساخته شده است. البته واکسن تمام تیپ‌های سرطان‌زا را پوشش نمی‌دهد؛ بلکه شایع‌ترین تیپ‌ها را پوشش می‌دهد. یک واکسن چهار تیپ شایع ویروس زگیل را پوشش می‌دهد که در ایران موجود است. البته واکسن گرانی است و به‌صورت عمومی تزریق نمی‌شود. دکتر بهنام فرهودی، فوق تخصص بیماری‌های عفونی در پاسخ به خبرنگار مهرخانه در مورد چگونگی تزریق این واکسن‌ها بیان کرد که اگر در سنین 11 تا 15 سالگی تزریق شود، دو دوز کافی است؛ به شرطی که دوز اول و پانزدهم 6 ماه فاصله داشته باشد. در سنین بالای 15 سالگی باید 3 دوز در ماه‌های صفر، یک و 6 تزریق شود. تزریق این واکسن به دختران 11 تا 26 سال و پسران 12 تا 21 سال توصیه می‌شود و تا حد زیادی جلوی تیپ‌های شایع‌تر را می‌گیرد.